İdi, imiş, isə hissəcikləri

İdi, imiş, isə hissəcikləri feillərin və adların üzərinə artırılır.
İdi, imiş, hissəcikləri əmr şəkli və şühudi keçmiş zaman istisna olmaqla, feilin digər şəkillərinə artırıla bilir.
İdi, imiş hissəcikləri sonu samitlə bitən feil şəkillərində həm ayrı, həm də bitişik yazılır: almış idi – almışdı, gələcək imiş – gələcəkmiş və s.

İdi,imiş hissəcikləri sonu saitlə bitən feil şəkillərində isə, əsasən, ayrı yazılır: kaş ala idi, alamalı imiş, alası idi, alsa imiş və s.

Şəxs şəkilçiləri idi hissəciyi və ya onun şəkilçiləşmiş formasından (-dı⁴) sonra (alası idik; gələcəkdiniz), imiş hissəciyi və ya onun şəkilçiləşmiş formasından (-mış⁴) isə həm sonra, həm də əvvəl (gedəsi imişsən; gələcəksinizmiş) artırılır.

İsə hissəciyi idi və imiş hissəciklərindən bir neçə xüsusiyyətinə görə fərqlənir:
1. İdi və imiş hissəcikləri şühudi keçmiş zamanda olan feillərə qoşulmadığı halda, isə hissəciyi həmin zamana artırıla bilir.
Məsələn: yazdısa, gəldisə, oxudusa, gördünsa və s.
2. İdi və imiş hissəcikləri feilin arzu və şərt şəkillərinə qoşulur, isə hissəciyi isə feilin əmr şəklindən başqa, arzu və şərt şəkillərinə də artırıla bilmir.
3. İsə hissəciyi həmişə şəxs şəkilşilərindən sonra artırılır.
Məsələn: almışamsa, alasısansa, almalıdırsa və s.

İsə hissəciyi də İdi və imiş hissəcikləri kimi iki cür yazılır: ayrı və bitişik (qısa formada -sa² şəklində):
Məsələn: almış isə – almışsa, gələcək isə – gələcəksə və s.

İdi ,imiş və isə hissəciklərinin qısa formaları olan -dı⁴, -mış⁴, və -sa² zahirən şühudi və nəqli keçmiş zamanların -dı^4, -mış⁴ şəkilçilərinə, eləcə də, feilin şərt şəklinin -sa² şəkilçisinə oxşayır. Bunları qarışdırmamaq üçün nəzərə almaq lazımdır ki, idi, imiş və isə hissəciklərinin qısa formaları olan -dı⁴, -mış⁴ və -sa² feil şəkilçilərinin əlamətlərindən sonra artırılır.
Məsələn: al-ır-dı, gəl-miş-di, al-ır-mış, gəl-ib-miş, oxu-yar-mış və s.

Feilin zaman şəkilçiləri olan -dı⁴, -mış⁴ və şərt şəklinin morfologi əlaməti olan -sa² isə birbaşa feilə bağlanır.

Qeyd: isə (-sa²) hissəciyi idi (-di⁴), imiş (-miş⁴) hissəciklərinin üzərinə də artırıla bilir. Məsələn: gələcəkdisə, bilirmişsənsə vəs .

İdiç imiş və isə hissəciklərin adlarla işlədilməsi

İdi,  imiş və isə hissəcikləri adlarla da (isim, sifət, say və s.) artırıla bilər. Bu halda həmin hissəciklərlə bağlı bu xüsusiyyətlər yaranır:
1. İdi və imiş hissəcikləri isim, sifət, say, əvəzlik və zərflərlə birlikdə cümlənin ismi xəbəri olur. Məsələn: şagird imiş, çalışqan idi, beşinci idi, o idi, gecə imiş və s.
2. İsə hissəciyi müstəqil (baş) cümlədə xəbər əmələ gətirə bilmir. Buna görə də o, şəxs şəkilçilərindən sonra işlənir: həkiməmsə, yaxşısansa, gecdirsə, irəlidədirsə və s.

İdi və imiş hissəcikləri istərsə feillərlə, istərsə də, başqa nitq hissələrinə qoşulduqda müəyyən bir iş, hadisə haqqında sonradan verilən məlumatı bildirir. Məsələn: gəlirdi, gəlmişdi, gəlirmiş, gəlibmiş, usta idi, pis imiş, sonuncu idi, birinci imiş, irəlidə idi, geridə imiş və s.

İsə hissəciyinin qoşulduğu bütün nitq hissələri isə şərt məzmununu bildirir. Məsələn: gəlirsə, gəlmişsə, gələrsə, müəllim isə, yaxşı isə, birincidirsə, irəlidəyəmsə və s.

Bundan başqa, idi, imiş, isə hissəcikləri məsdər və bəzi feili sifətlərə də artırıla bilir. Məsələn: oxumaqdırsa, gələn idi, yaşamaq imiş və s.